iLKYARDIM GEREKTİREN ÖZEL DURUMLAR VE HASTALIKLAR

ayılma
-Diyabetes Mellitus (şeker hastalığı)
-Epilepsi (sara)
-Kalp Krizi
-Felç

Bayılma
Aniden
ortaya çıkan dolaşım yetmezliğine bağlı olarak, beynin kısa süreli
kansız kalması sonucu görülen geçici bilinç kaybıdır. Nedeni; açlık,
kan basıncının düşmesi, beklenmedik bir olay veya herhangi bir şeyle
karşılaşma, aşırı sevinç ya da üzüntü, uzun süre havasız ve kapalı
ortamda bulunma vb, olabilir.

İlkyardım:

* Kişi, hemen sırt üstü yatırılarak ayakları yükseğe kaldırılır (şok pozisyonu verilir ),

* Sıkı giysiler gevşetilir, kapalı ortamdaysa açık havaya çıkarılır,

* Yüzüne su serpilebilir, bu uyarı sonucunda kişi daha çabuk kendine gelir,

* Uyarıcı olarak hoş olan (kolonya) veya hoş olmayan (soğan kokusu vb ) kokular

koklatılabilir,

*Kişi kendine geldiğinde hemen ayağa kaldırılırsa yine bayılacağı için önce oturtulur.

İçecek bir şeyler verilir (açlıktan bayılmışsa şekerli içecekler, tansiyon düşüklüğü

veya aşırı sıcak ve terleme söz konusu ise tuzlu ayran tercih edilmelidir).

*Eğer 5 dakikaya kadar kişi halen kendine gelmemişse mutlaka hastaneye götürülmelidir.

Diyabetes Mellitus (şeker hastalığı)
Halk
arasında kısaca şeker hastalığı olarak bilinen diyabetes mellitus’ta ,
kandaki şeker düzeyinin düşmesi veya yükselmesi sonucu ilk ve acil
yardım gerektiren sorunlar görülebilir. Bu sorunlar: kandaki şeker
oranının yükselmesi sonucu ortaya çıkan hiperglisemi ile kandaki şeker
oranının düşmesi sonucu ortaya çıkan hipoglisemi ‘dir. Hipoglisemi,
hiperglisemiden çok daha tehlikeli olup kısa sürede(10 dakika – 2 saat
gibi ) hastanın kaybedilmesine neden olabilir. Çünkü, beynin düzenli ve
belirli miktarda şekere (glukoza) gereksinimi vardır. Şeker azaldığında
beyin enerjisiz kalacağından beyin hücrelerinde harabiyet başlar
(solunum durduğunda beynin oksijensizliğe ancak 4-6 dakika
dayanabildiği gibi şekersizliğe de uzun süre dayanamaz.). Kişide açlık
belirtileri normal bir insandakinden daha hızlı ortaya çıkabilir. Kişi
kısa sürede kendini kaybedebilir (bilinç düzeyinde değişiklik:
sinirlilik, bilinç bulanıklığı, bilincin giderek kapanması gibi). Bunun
için hemen tablodaki hipoglisemi bulgularından biri veya birkaçı bir
arada görülmeye başlanmışsa, kişi içebilecek durumdaysa şekerli sıvılar
içirilir ya da ağzına şeker verilir. Bilinci kapanmışsa, dişleri ile
yanak arasına kolay eriyen cinsten şeker yerleştirilerek hemen
hastaneye götürülmelidir.

Hiperglisemide kandaki şeker uzun
saatler (6-12 saat) içinde yükselirken tablodaki belirtiler
görülebilir. Bilinci kapalı değilse, herhangi bir ilkyardıma gerek
yoktur, kişi en kısa zamanda hastaneye götürülmelidir.

Diyabetik acillerde ayırt edici belirti ve bulgular:

Kan şeker düzeyi
Hipoglisemi (şeker azalmıştır)
Hiperglisemi (şeker artmıştır)

Nabız
Dolgun, hızlı
Zayıf, hızlı

Solunum
Yüzeysel
Derin, iç çekmeli

Bilinç düzeyi
Baygınlık hali ve / veya

hızla gelişen bilinç kaybı
Yavaş yavaş gelişen bilinç kaybı

Nefes
Koku yoktur
Çürük elma / aseton gibi kokar

Diğer bulgular
Baş ağrısı, ürperme, konfüzyon

(şaşkınlık), saldırganlık (sinirli)

davranışlar

Cilt
Soğuk, nemli, soluk
Kızarık, kuru

İlkyardım:

* Hipoglisemi gelişiyorsa, kişiye hemen bir kesme şeker verilir. Veya kişi kendisi

içebilecek durumdaysa, şekerli içecekler (varsa kola, meyve suları da olabilir)

içirilir. Kişinin durumu verilen şekere rağmen kötüleşiyorsa vakit
kaybedilmeden mutlaka hastaneye götürülmelidir. Diyabetli kişiler,
hipoglisemi olasılığına karşı yanlarında şeker, şekerli bisküviler
bulundurmalıdır.

* Hiperglisemi, yavaş geliştiğinden hastaneye
kadar yetiştirilebilir, ilkyardım gerektirmez. Hastanın bilinci
kapanmak üzere veya kapalıysa, soluk yolu açıklığı sağlanarak hastaneye
götürülmelidir.

Epilepsi (sara)
Beyindeki
elektriksel aktivitenin geçici olarak durması veya bozulması sonucu,
kişinin kasılması ve bilincinin kaybolması olayına epilepsi
denilmektedir. Nöbetler çeşitli şekillerde görülebilir; kişi otururken
dalıp gidebileceği gibi, kasılmalar da olabilir. Nedeni kalıtımsal
olabileceği gibi, kafa yaralanmaları, beyinde kanamalar, tümörler,
iltihaplar sonucu da ortaya çıkabilir. Ancak nedeni saptanamayan
epilepsiler de oldukça yaygındır.

İlkyardım:

*
Kişinin kendini yaralamaması için tedbir alınır; yatırılır, dilini
ısırmaması için çene kenetlenmemişse, dişlerinin arasına bir şey
konur (mendil, kalem vs gibi). METAL ZARAR VERECEĞİNDEN
KULLANILMAMALIDIR.

* Başını ve kollarını ritmik olarak bir
yerlere vuruyorsa battaniye, ceket vb malzemelerle desteklenerek
kendisini yaralaması engellenir.

YAPILMAYACAK ŞEYLER:

* Hastanın yumruk şeklindeki ellerini zorla açmaya çalışmak;

*
Soğan keserek veya pamuğa kolonya damlatarak ağzına veya burnuna
kapatmak, bu çok sakıncalıdır çünkü bu şekilde kişinin nefes alması
önlenerek kendine gelmesi engellenmektedir.

** Epilepside
uyarıya gereksinim yoktur, çünkü olay dolaşımdan ve beyindeki
elektriksel aktivitenin geçici bozulmasından kaynaklanmaktadır. Bu
gibi durumlarda uyarının hiçbir yararı yoktur, hatta zararlı
olabilmektedir.

* Elinizi dişleri arasına kaptırmayın, sizin elinizi kolunuzu kavramasına izin vermeyin aksi halde sizde zarar görürsünüz.

NOT: UYARICI MADDELER SADECE BAYILMALARDA KULLANILIR,EPİLEPSİDE ASLA KULLANILMAZ!

Kalp Krizi
Kalbi
besleyen koroner arterlerin çeşitli nedenlerle kalbi besleyememesi
sonucu ortaya çıkan tabloya kalp krizi denilmektedir. Angina pektoris
veya akut myokard enfarktüsü şeklinde ortaya çıkabilir. Arterin
daralması nedeniyle, fiziksel aktivite, ruhsal stres veya aşırı soğuk
sonucunda kalbin artan oksijen ihtiyacı karşılanamayacağı için kalp
kasında gerekli kasılma olamayacaktır, dolayısıyla da kriz meydana
gelecektir. Buluğ çağından 90 yaşına kadar kalp krizi geçirilebilirse
de yaş ilerledikçe kalp krizine yatkınlık artar..

Enfarkt(üs), kan desteğinin kesilmesine bağlı doku ölümüdür.

Kalp
krizi; kandaki kolesterol düzeyinin yükselmesi, sigara, alkol, stres,
yüksek tansiyon, şişmanlık, hareketsizlik gibi kontrol edilebilir
nedenlerle; yaş, cinsiyet, kalıtım, diabet vs gibi kontrol edilemeyen
nedenler sonucu ortaya çıkabilir.

ANGİNA PEKTORİS:
Kalp, bir süre gereksiniminden az oksijenle beslenmek, zorunda kalırsa,
kişinin soluğunu kesecek kadar şiddetli göğüs ağrısı olur, bu ağrıya
angina pektoris denir. Ağrı genellikle sternum (göğüs kemiği) arkasında
hissedilir; kola (özelikle sol kola), çeneye, epigastriuma (karnın üst
orta bölgesine) yayılır.

AKUT MYOKARD ENFARKTÜSÜ:
Koroner arterin, arterioskleroza(damar sertliğine) bağlı olarak
daralması veya kan pıhtısı ile tıkanması sonucunda bu arterle beslenen
kalp kasına giden oksijen yetersiz kalacağından, myokard kası görevini
yerine getiremez; yeterince kanın vücuda pompalanamadığı bu tabloya,
akut myokard enfarktüsü (AMI) denir.

Kalp krizinde ayırt edici Özellikler:

Ağrının özellikleri
ANGİNA PEKTORİS
AKUT MYOKARD ENFARKTÜSÜ

Şiddeti
Hafiften orta şiddete doğru
Dehşete düşürecek kadar yoğun

Süresi
Genelde 3-5 dakika sürer
Saatlerce sürebilir

Hazırlayıcı etkenler

Egzersiz, soğuk hava, stres
Dinlenme anında da görülebilir

Giderme yolları
Dinlenme
Dinlenme ile geçmez

Nitrogliserin

(İsordil, 5mg, dilaltı)
Genellikle ağrıyı giderir
Ağrıya etkisi yoktur

Diğer belirtiler

Genelde yoktur
Dispne (nefes darlığı), bulantı, kusma, aşırı terleme, baş dönmesi, ölüm korkusu

İlkyardım:

Angina pektoriste:

* Hasta mutlaka hemen dinlen(diril) melidir; yürüyorsa durmalı, oturtulmalı veya

yatırılmalıdır. Mümkünse hareket ettirilmemelidir. Hasta sakinleştirilmelidir.

* Sıkı giysiler gevşetilir.

* Dilaltı nitrogliserin (isordil, 5 mg ) verilir.

* Gerekiyorsa (solunum ve kalp durmuşsa) CPR yapılır.

* Hastaneye götürülür ( mümkün olduğunca az hareket ettirilerek ).

Akut myokard enfarktüsünde:

* Hastanın ağrısının ve korkusunun giderilmesi önemlidir

* Hasta sırtüstü yatırılır ve hareket ettirilmez,

* Hastanın solunum sıkıntısı varsa, baş yükseltilir

* (Mümkünse oksijen verilir 2 lt/dk gidecek şekilde)

* Mutlaka hastaneye götürülür.

* Gerekiyorsa (solunum ve kalp durmuşsa) CPR yapılır.

**
Kalp krizi sonucu görülen kalp durmalarında, hemen kalp masajı
başlatılır ve sağlık kuruluşuna kadar sürdürülürse kişinin
döndürülme şansı yükselecektir.

**Endişeli hastanın sakinleştirilmesi ve hastanın hareketinin kısıtlanması kalbin yükünün azaltılması açısından önemlidir.

Felç
Genelde,
beyni besleyen kan damarlarının yırtılması veya tıkanması gibi
nedenlerle, beyindeki kanlanmanın bozulması sonucu ortaya çıkan bir
tablodur. Özellikle yüksek tansiyonlu kişilerde görülme sıklığı
yüksektir. İlkyardımda iki şekilde değerlendirebiliriz:

Hafif felç:
Beyni besleyen küçük kan damarlarının hasarı ile oluşur. Genelde,
bilinç kaybı yoktur ve bulgular zarar gören bölümle ilgilidir.

Belirtileri:

- Baş ağrısı, şaşkınlık hali (konfüzyon), kulak çınlaması, baş dönmesi;

- Hasar arttıkça, konuşmada hafif güçlük, hafıza bozuklukları, kişilik değişmesi, kol veya bacakta uyuşma, ilerleyen güçsüzlük.

İlkyardım:

* Hasta kazalara ve fiziksel etkilere karşı ( düşme, çarpma, ateş, sıcak, soğuk ve kesici aletler , vb.) korunur.

* Hemen hastaneye götürülür.

Ağır Felç:

Belirtiler:

- Bilinç kaybı

- Vücutta tek (ya da çift) taraflı paralizi (güç kaybı) veya pleji (kuvvet kaybı)

- Solunum ve yutma güçlüğü

- Mesane ve barsak kontrolünün kaybı (inkontinans)

- Konuşma güçlüğü, uyku hali

- Gözbebekleri (pupiller) büyüklüğünde farklılık (anizokori)

İlkyardım:

* ABC sürekli kontrol edilir ve devamlılığı sağlanır.

*
Kusma olasılığına karşı yan yatırılarak (özellikle felç gelişen kol
tarafına yatırılarak) hastaneye götürülür. Bilinçsiz hastanın yan
yatırılmasına, özellikle de başın, kusmuk veya sekresyonun dışarı
akabileceği şekilde yana çevrilmesi pozisyonuna KOMA POZİSYONU adı verilmektedir.

KOMA:

İnsanlar
çevrelerindeki uyarıları beş duyu (görme, işitme, koklama, tatma,
dokunma duyuları) ile algılayıp, olaylara uygun tepki gösterirler;
örneğin, ağrılı uyaranları uzaklaştırmayı sağlayan refleksler gibi.
Çimdiklediğiniz kişi hemen tepki olarak elinizi uzaklaştırmaya çalışır.
Oysa bilinci kapanmış hastalarda beş duyu ile algılama ortadan kalkar.
Derin uyku halindeki, bilinci kapanmış hasta ağrılı uyaranlara bile
tepki veremez. Bu nedenle bu durumdaki kişiler bir çok bakımdan tehlike
altındadır. Bilinç kaybına neden olabilecek yüzlerce nedenden hangisi
sebep olursa olsun, koma kişinin en çok yardıma muhtaç olduğu bir
durumdur.

Bilinci kapalı kişi:

* Yardım isteyemez.

* Dikkatli değerlendirilmeyecek olursa hastanın öldüğü sanılabilir.

* Nedene yönelik tahmin hayat kurtarıcı olabilir.

* Kolayca zarar görebilir

* Solunum yolu tıkanabilir.

* Hasta kusabilir ve kusmuk soluk yolunu tıkayabilir.

*Gözünü yabancı cisimlerden korumasını sağlayan refleks mekanizması ortadan kalkmıştır.

* Öğürme refleksi ya da öksürük mekanizması çalışmayabilir.

BİLİNCİ KAPALI HER KİŞİNİN SOLUNUM YOLUNUN KAPALI OLDUĞU KABUL EDİLMELİDİR.

Bu
durumda ABC kontrol edilir. Soluk yolunun açıklığının devamı sağlanır.
Bilinç kaybının çeşitli nedenleri olabilir; kafaya gelen darbeler,
beyindeki kanamalar, iltihaplar (menenjit vs), tümörler, bazı ilaçların
veya alkolün aşırı alınması, siroz, üremi, diyabet (şeker hastalığı) vs.

İlkyardım:

* ABC sürekli kontrol edilir (gerekiyorsa suni solunum, kalp masajı yapılır )

* Soluk alıyorsa, koma pozisyonunda yatırılır,

* Hastaneye götürülür

*
Bilinci kapalı kişilerin üzerine soğuk su dökülmesi, şamarlanması,
sarsılması (özellikle beyin kanaması veya kafa travmasında) tehlikeli
olabileceğinden, bu gibi davranışlardan kesinlikle kaçınılmalıdır.

Komanın nedenini teşhis etmeye yardımcı olabilecek özellikler:

- Nefesi ALKOL kokuyorsa, alkol komasında olabilir

- Nefesi ASETON veya ÇÜRÜK ELMA gibi kokuyorsa, şeker koması (hiperglisemi, diyabet) olabilir.

- Eğer hastanın cebinde tegretol, dilantin, gibi epilepsi ilaçları varsa veya içtiği biliniyorsa epileptik koma olabilir.

- Hastanın cebinde veya çevrede boş ilaç şişesi varsa, ilaç zehirlenmesi akla gelebilir.

- Hastanın kollarında iğne izleri varsa, aşırı doz uyuşturucu kullanımı söz konusu olabilir.